GERİ DÖNÜŞÜMÜN TARİHÇESİ
Geri dönüşüm… Bugün hem bireylerin hem de kurumların hayatında önemli ve bir o kadar da zorunlu bir hâl almış bir alışkanlık. Hepimiz atıklarımızı ayrıştırma konusunda gün geçtikçe daha da bilinçleniyor ve geri dönüşümü hatta ileri dönüşümü de hayatımıza entegre ediyoruz. Peki geri dönüşüm hayatımıza nasıl girdi, geri dönüşüm fikri neden ortaya çıktı ve tarihte ilk geri dönüşüm ne zaman başladı biliyor musunuz?
Antik döneme dair yapılan arkeolojik kazılarda az sayıda bulunan kırık çanak, testi ve küller yapılan geri dönüşümlerin birer kanıtı olarak görülür. Araç-gereçler zarar gördüklerinde, killeri ve toprakları için parçalanarak yeni malzemelerin yapımında kullanılırdı. Ayrıca endüstriyel çağ başlamadan önce demir, çelik ve bronz gibi metal atıkların sürekli ve tekrar tekrar toplanılıp eritildiğine dair kanıtlar da bulunmaktadır. Eritilen bu metal atıklar yeni kılıç, zıpkın, keski gibi aletlerin yapımında kullanılmıştır.
İngiltere’de kömür ve odunların yakılması sonucu ortaya çıkan toz ve küller, kül toplayıcıları ve hurdacılar tarafından toplanıp tuğla yapımında kullanılmıştır. Bu devirde yapılan geri dönüşümün günümüzde önem kazanan çevre ve sürdürülebilirlik bilinci ile yapıldığını söyleyemeyiz çünkü buradaki temel amaç ekonomik kazanç elde etmekti. Yeni bir hammadde üretmek yerine kullanılmış ürünleri yeniden kullanmak daha kârlı bir işlemdi.
Tarihin ilk kağıt geri dönüşümü ise 1031 yılında Japonya’da gerçekleştirildi. Japonya, kâğıdı üretmeye başladığı andan itibaren onun geri dönüşümüyle de ilgilendi. Üretimden daha fazla verim almak ve düşük harcama ile maksimum kâr elde etmek için kullanılan kâğıtlar geri dönüştürülüyor böylelikle daha az hammaddeye ihtiyaç duyuluyordu. Ayrıca kullanılan ürünlere manevi anlamlar yükleyen Japon halkı için kağıt geri dönüşümü önemli bir konudur. Örneğin, imparatorun şiir veya şarkılar yazdığı kağıtları geri dönüştürdüklerinde onun ruhunun bu kâğıda aktarıldığına inanırlar.
1776’da Amerikan Bağımsızlık Savaşı sürerken savaş aleti için kullanılacak ürün üretiminde hammaddeye olan ihtiyaç arttı. Acil hammadde arayışına çözüm olarak New York'ta Bağımsızlık Bildirgesi'nin okunmasının ardından Kral III. George'un bir heykeli parçalandı, eritildi ve kurşuna dönüştürüldü. Heykelden tam olarak 42.088 mermi üretildi. Böylelikle Amerika kıtasında bilinen ilk metal geri dönüşümü gerçekleşti.
Endüstri devrimin başlamasıyla birlikte seri üretimin önem kazandı. Tüketiminin de aynı oranda hızlanmasıyla birlikte içecek fabrikaları cam şişelerin üretiminde sıkıntı yaşamaya başladı. Schweppes 1800lü yıllarda İngiltere ve İrlanda’da depozitolu şişe sistemini uygulamaya başladı. Böylelikle atık cam şişeler direkt olarak ekonomiye kazandırılıyor ve yeniden kullanılıyordu.
I. ve II. Dünya savaşları da geri dönüşümün yaygınlaşmasında önemli bir olaydı. Materyallerin azalmasıyla birlikte Amerika ve İngiltere halkını yardıma çağırdı. Geri dönüşüm propagandaları insanlardan neyi attıkları ve atıkları nasıl ayırdıkları konusunda daha akıllı olmalarını istedi. Örneğin, atık pişirme yağlarının yerel et satıcılarına götürülmesi emredildi, bu atık yağlar patlayıcılar için yakıta dönüştürülüyordu. Fakat savaşın ardından propagandalar söndü ve tek kullanımlık ürünlerin daha modern ve daha kullanışlı olduğu fikri yükselmeye başladı. Tek kullanımlık ürünlerin artışı yeniden kullanım bilincini azalttı ve Amerika’da ürün israfı başladı.
1991 yılına kadar elektronik atıkların geri dönüşümüne odaklanılmamıştı. İsviçre'de BT ve elektronik ithalatçıları, elektronik atıkların bertarafı sorununu çözmek için bir araya geldi. Tartışmalar sonucunda elektronik atıkların toplanıp ücretsiz olarak geri dönüştürüleceği Swico geri dönüşüm sistemi geliştirildi. Sistem eski buzdolaplarıyla başladı, ancak daha sonra tüm elektronik atıkları içerecek şekilde büyüdü.
2015 yılında ise artan dünya nüfusuyla birlikte hızla azalan kaynaklarımızı korumak ve daha yaşanılabilir bir çevre yaratmak için günümüzde en çok oluşturulan atık türü olan plastiğe odaaklanıldı. İngiltere, ülke genelindeki plastik poşet kullanımını azaltmak amacıyla, mağazalarda plastik poşet kullanmak isteyen herkes için beş pen ücret ödeme şartı koydu. Bunun sonucunda İngiltere'de plastik poşet kullanımı yaklaşık %80 oranında düştü. Bu sistem ardından çoğu Avrupa ülkesini de etkiledi ve nihayet 10 Aralık 2018 tarihi itibariyle plastik poşetler Türkiye’de de ücretli hâle getirildi.
Sonuç olarak binlerce yıl önce hammadde eksikliği nedeniyle zorunlu olarak başlayan geri dönüşüm, ekonomik getirisinin yüksek olması sebebiyle daha da yaygınlaştı. Günümüzde ise hammadde veya ekonomik katkıdan ziyade sürdürülebilir ve yaşanılabilir bir dünya için geri dönüşüm zorunlu bir hâle gelmiştir. Dönüştürdüğümüz her atık yeniden üretilecek bir ürün için çıkarılacak hammaddeyi korur ve doğaya daha az karbon salınımına katkı sağlar. Sizler de atıklarınızı türüne göre geri dönüştürerek dünyamıza katkı sağlayabilirsiniz.
Unutmayın, kullanıldıktan sonra atılan her şey çöp değildir!
Kaynakça:
- Doç. Dr. Hüseyin ERKUL, Çevre Koruma, Detay Yayıncılık, Ankara,2012, 1. baskı
- https://www.hintonswaste.co.uk/news/history-of-recycling-timeline/